Gaslighting. Het is een illuster psychologisch fenomeen, met een tot de verbeelding sprekende naam, die tot nu toe nog niet goed in het Nederlands is vertaald. CNN suggereerde onlangs dat Donald Trump zich er schuldig aan zou maken.  Trump-supporters, op hun beurt, verwijten veel media hetzelfde te doen. Het verschijnsel is echter breder en nabijer, heb ik vorig jaar tot mijn spijt moeten ervaren..

Gaslighting behelst het moedwillig verdraaien en vertroebelen van informatie, met als doel de ander te laten twijfelen over de eigen waarneming. Het is een vorm van geestelijk misbruik, vernoemd naar de film Gas Light (1944), waarin Paula (gespeeld door Ingrid Bergman) ten prooi valt aan een vernuftig en sadistisch spel van leugen en bedrog. In de film zien we hoe haar man haar tot de rand van de waanzin weet te drijven door simpelweg een broche en schilderijen uit het huis te laten verdwijnen, om vervolgens stellig te beweren dat dit allemaal door haar toedoen moet zijn gebeurd. Doordat Paula zich niks kan herinneren, noch een logische verklaring kan vinden voor de vreemde gebeurtenissen, wordt bij haar de angst aangewakkerd dat ze gek aan het worden is.

Zelf was ik letterlijk met stomheid geslagen, toen mij vorig jaar iets overkwam, wat ik nu toch wel onmiskenbaar gaslighting mag noemen. Mijn buur, die een aangrenzende deur had, en gebruik maakte van dezelfde trap en voordeur, had steeds meer de neiging het trappenhuis op te gaan, als er andere bewoners in en uit het gebouw gingen. Hoewel een beetje merkwaardig, zocht ik er niks achter, tot ik op een dag achtervolgd werd op de trap, zowat naar beneden gejaagd, en een lichte schop na kreeg. Ik was zo perplex dat ik op het moment niet reageerde, maar nam me voor hier mogelijk later toch op terug te komen.

Toen ik later weer geschopt werd, sprak ik mijn buur hierop aan. Diens antwoord bracht me van mijn stuk. Waar had ik het over? Schoppen? Hoe verzon ik het? Pats! Ik kreeg toen een klap in mijn gezicht, en nog meer ontkenning. Nee, hij verzekerde me dat er niks mis was, dat we goede buren waren, en in het gezicht slaan, waar haalde ik dat vandaan? Zou die nooit doen. Zou me nog eerder kussen.. Waarom was ik dan ineens zo van streek? Pets! Een snelle slag op mijn kin.  En meteen nadat ik hem daar weer op aansprak, inmiddels trillend van machteloosheid, beweerde hij dat ik me het verbeeldde en dat er iets niet goed met me was. Was ik misschien overspannen?

Maandenlang leefde ik met de angst voor wat er verder nog zou kunnen gebeuren. Er kwamen nog meer lichte klappen en schoppen, die ik met steeds grotere woede beantwoordde. Zijn ontkenning bleef onveranderd. Ik schakelde instanties in, die een vinger aan de pols hielden, maar verder weinig konden uitrichten. Het gekke was dat ik niet zozeer de tikken vreesde, maar vooral de grillige gespletenheid en het onwerkelijke van zijn hele gedrag. Als ik aan anderen uit probeerde te leggen wat er aan de hand was, kon ik me voorstellen dat het ongeloofwaardig moest klinken. Nachten heb ik wakker gelegen en me allerhande onmogelijke vragen gesteld..

Op een dag hoorde ik een andere buurman schreeuwen vanuit het trappenhuis. Mijn haren gingen overeind staan. Ik hoorde een vertwijfeling die ik maar al te goed kende. De politie kwam erbij, en daarmee werd het meer dan enkel mijn woord tegenover dat van mijn buur. Ik stond niet meer alleen, en voelde ook een opluchting “toch niet gek” te zijn. Sindsdien weinig meer vernomen van mijn buur. De rust lijkt teruggekeerd, de boze droom voorbij.

Al met al heeft deze toestand me wel alerter gemaakt. Ik merk dat ik sneller aansla als ik een politicus glashard zie liegen. Ik merk dat ik huiver als ik feitelijke waarheden weggevaagd zie worden , en word kwaad als ik merk dat ik niet helemaal immuun blijk voor de manipulatie van blaaskaken en windbuilen.

[Deze tekst werd zaterdag 14 januari 2017 voorgelezen in het kader van de rubriek “Moedig Voorwaarts” binnen aflevering 42 van het radioprogramma Kulti Kulti]