Het zoemde al een tijdje rond, onder vrienden en op sociale media: Nanette, de Netflix-special van de Australische comédienne Hannah Gadsby. Afgelopen week heb ik deze krachtige monoloog mogen aanschouwen en ondergaan. Het was meer dan grappig, bij vlagen zelfs louterend.

Hannah begint op luchtige toon haar show en stelt zichzelf voor. Ze komt uit Tasmanië, is lesbisch, en wordt weleens voor een man aangezien. Ze komt met grappen over haar coming-out en Pride, en noemt het geluid van een theekopje dat op een schoteltje wordt gezet als haar favoriete geluid. Ze is innemend, lijkt zichtbaar te genieten van hoe het publiek lacht om haar zelfspot.

Dan sluipt er geleidelijk een andere toon in haar vertelling. Zelfspot verandert in zelfbewustzijn als ze op meta-niveau naar zichzelf in de rol van comédienne kijkt. Ze zegt dat ze zich gedwongen voelt om te stoppen met comedy, omdat het haar niet langer helpt om te kunnen zeggen wat ze te zeggen heeft. Ze stelt dat zelfspot, als je je toch al in een achtergestelde positie bevindt, niet nederig is, maar vernederend.

Wat volgt is een verrassende uiteenzetting over de makke van comedy, feitelijk een kort college over humor. Volgens Hannah laat comedy altijd het meest interessante deel van een verhaal weg, stopt het halverwege, omdat de afloop vaak niet om te lachen is. Daartoe haalt ze een paar eerdere grappen terug, en toont ons de trauma’s, de wreedheid en het onrecht voorbij die grappen.

Het is haar ernst als ze vertelt over zelfhaat, en hoe die aangeleerd wordt in de opvoeding.  Het is haar ernst als ze aandacht vraagt voor haar pijn en wat haar allemaal is aangedaan.

Uit haar ernst breekt uiteindelijk onversneden woede door. Ze hekelt de arrogantie van mannen ten opzichte van vrouwen, maakt gehakt van de cultus van beroemdheden. De zogenaamd hoge kunsten moeten er ook aan geloven. Picasso leed volgens haar aan de psychische aandoening van vrouwenhaat. Van Goghs waanzin is, wat haar betreft, onterecht geromantiseerd.

Hannah Gadsby weet haar publiek feilloos te bespelen. Ze sluit af met realisme, maar ook hoop. Al het ongemak is zorgvuldig gedoseerd, meesterlijk opgediend en prachtig afgeserveerd. Ze overstijgt haar rol als stand-up comedian, en is minstens zo zeer een gedreven activiste, een expert, een briljant observeerder, een heler en een visionair.

Gaat dat zien!

[Deze tekst werd zaterdag 14 juli 2018 voorgelezen in het kader van de rubriek “Moedig Voorwaarts” binnen aflevering 60 van het radioprogramma Kulti Kulti]