Ooit werd ze door Ebony gezien als één van de invloedrijkste zwarte Amerikanen, een belofte voor het nieuwe millennium. Ooit prijkten haar zelfhulpboeken op bestsellerlijsten. Ooit bood Oprah Winfrey haar zelfs wekelijks het podium van haar eigen show. Zo glorieus als ze echter was verschenen, was ze later ineens geruisloos verdwenen: Iyanla Vanzant.

Van begin 1998 tot september 1999 was ze twintig keer bij Oprah te gast en sprak daar over spiritualiteit, liefde en relaties. Ze liet zich daarmee kennen als een krachtige en assertieve vrouw, die veel ellende mee had gemaakt, maar daar triomferend uit was herrezen. Met haar kortgeknipte haar en excentrieke kleding was ze opgevallen, en vanaf het eerste moment dat ze haar mond roerde, was er een onmiskenbaar authentieke stijl geweest. Haar humor, vriendelijk plagend en soms behoorlijk confronterend, paarde ze aan tientallen aforismen, of Iyanlaisms, die ze ter plekke uit haar mouw leek te schudden: “You don’t have to be SOS: stuck on stupid”, “When you don’t have a test, you won’t have a testimony” en “When you see crazy coming, cross the street”. In gesprek met het publiek was ze ad rem en doortastend. Geen smoes, uitvlucht of leugen ging aan haar voorbij. Al moest ze iemand de mond snoeren, ze zou tot de kern van een kwestie doordringen. Als diegene dan overmand werd door emoties, wist ze dit ook te hanteren. “Let’s breathe together”, opperde ze dan, waarna ze de hele zaal mobiliseerde, en al snel iedereen met één handpalm op het voorhoofd en één op het achterhoofd wist aan te sporen dieper te gaan ademen vanuit empathie.

Ook ik was onder de indruk van deze hogepriesteres van liefde en heilzame relaties. Haar boek In the Meantime: Finding Yourself and the Love You Really Want verzachtte niet alleen mijn toenmalige liefdesverdriet, maar reikte me ook het idee aan voor mijn afstudeerproject. In 2002 werd ik MA in de Engelse letterkunde met een scriptie waarin ik de resonantie aantoonde die ik ervoer tussen Iyanla Vanzants zelfhulpboek en Zora Neale Hurstons Their Eyes Were Watching God, een klassieke Afrikaans-Amerikaanse roman uit 1937. De parallellen troffen me. Niet alleen de stijl en het taalgebruik, maar ook de levenswijsheid en de spirituele filosofie kwamen op vele punten overeen. Iyanla Vanzant zelf voelde zich daarbij ook vereerd met mijn onderzoek en bleek bereid een aantal prangende vragen te beantwoorden via email.

Tegen de tijd dat mijn studie eindigde, was het al beduidend stiller geworden rond haar. Ze had Oprah plotseling verlaten, had even een eigen show gehad, die echter was geflopt. Hoe het precies zat, werd me toen niet duidelijk. Ze publiceerde op een gegeven moment nog wel een nieuw boek, maar ook dit leek niet echt aan te slaan. Ondertussen zakte ikzelf steeds verder weg. De after-diploma-dip bleek uit te monden in een serieuze depressie. Ik herinner me nog dat ik Iyanla’s laatste boek beteuterd naast me neerlegde en me afvroeg wat er nu aan schortte.. Het leek alsof ze het vuur kwijt was. Of was ik inmiddels zo murw dat ik dat al niet meer kon voelen? Jarenlang bleef ik nog haar meditatie-teksten herlezen, maar ook dit verzandde. De dagelijkse devoties maakten plaats voor DSM-IV, en de spirituele principes als surrender en faith legden het af tegen fluvoxaminemaleaat en andere narigheid in doordrukstrip..

Gasten die in dezelfde periode als Iyanla bij Oprah waren aangeschoven, en haar show waren blijven frequenteren, zoals Dr. Phil en Dr. Oz, kregen hun eigen shows in de afgelopen jaren. Rond Iyanla bleef het, na haar abrupte vertrek, echter doodstil, tot ze onlangs haar rentree maakte in.. ja, toch weer The Oprah Winfrey Show! Na elf jaar van zwijgen, zat ze daar ineens weer, en werd daarmee de enige gast waar twee hele afleveringen van Oprahs afscheidsseizoen aan werden gewijd! Wat was er in de tussentijd gebeurd?

Onthutst zat ik achter mijn computer te kijken naar de uitzendingen met mijn voormalige inspiratiebron. Hadden Oprah en Iyanla ruzie gehad? Moest er iets goedgemaakt worden? Het werden cruciale televisie-momenten, wat mij betreft, want hier zaten immers twee zwarte vrouwen van ongeveer dezelfde leeftijd tegenover elkaar, met allebei een baaierd aan wijsheid, maar ook een joekel van een ego. Beide vrouwen vielen ook tijdens hun hernieuwde ontmoeting op flagrante wijze uit hun rol. Iyanla, toonbeeld van zelfhulp en bekrachtiging, die anderen altijd zo goed wakker kon schudden en aansporen tot meer zelfwaardering, smeekte nu Oprah om vergiffenis, en liet woorden uit haar mond komen die in totale tegenspraak waren met alles waar ze als leraar voor had gestaan. Woorden van diepe minderwaardigheid, zwakte en slachtofferschap, jengelend naar Oprah, hengelend naar bevestiging. Kon ze dieper door het stof? Ze bleek daarbij niet alleen het tv-contract te hebben verspeeld, maar ook haar huwelijk, haar huis, haar boekdeal, haar miljoenen, en haar dochter, die aan kanker was overleden.. Ontluisterende beelden daarna toonden haar in haar achtertuin, waggelend met een sjofel hoedje op. Arme Iyanla..

Oprah, op haar beurt, leek in de discussie soms niet door te hebben dat de camera draaide, want ook zij openbaarde zichzelf op een bijzondere manier. Haar lichaamstaal was al wat afwerend in het begin, maar toen Iyanla haar dingen probeerde aan te wrijven, schoot ze uit haar slof: “Nee-nee-nee-nee-nee, dit accepteer ik niet! Wat dacht je dan?! Wat dacht je dat het betekende toen ik je op het podium liet, en zelf in de zaal ging zitten?”

Beetje bij beetje viel het drama voor me op zijn plaats. De breuk tussen Oprah en Iyanla bleek het gevolg van een verschil van mening over de te varen koers te zijn geweest. Iyanla had vooruit gewild met een eigen show, terwijl Oprah de tijd daar nog niet rijp voor achtte. Ook was er een botsing geweest van persoonlijkheden en vroegere kwetsuren. Waar Iyanla haar onzekerheid en minderwaardigheid had overschreeuwd met bravoure en een dwingend verzoek, had Oprah als tegenreactie haar kalm aangehoord, om later alle contact zonder genade te verbreken. Ze had, indachtig haar vroegere valkuil het iedereen naar de zin te willen maken, het tegenovergestelde gedaan, en had zichzelf van haar meest zakelijke en onverbiddelijke kant laten zien: “If you don’t want me, I’m not going to let myself want you!”

Inmiddels is The Oprah Winfrey Show niet meer en is Oprah druk doende met het opstarten van haar eigen televisie-netwerk, OWN. Een nieuwe cirkel kwam rond toen ik onlangs via Facebook een van haar webclasses bekeek. Oprah was wat onwennig, in een bescheiden decortje, in een andere hoedanigheid, maar nog steeds diezelfde hardop zoekende vrouw, die het belangrijk vindt om het te hebben over liefde, geluk en vervulling. Naast haar zat.. IYANLA, en ze gaf op haar geheel eigen wijze spiritueel inzicht, nu aan mensen thuis via twitter en Skype. Ze was op dreef, en kon tussen alle zware gesprekken door ook weer ouderwets plezier hebben met een metalen ijsschep, waar ze ineens denkbeeldige bolletjes mee ging schrapen. Sprankelend, schalks en scherpzinnig, zo kende ik haar weer! Oprah gaf haar de gelegenheid te zeggen wat ze wilde, maar schroomde niet om ook kritische vragen te stellen. Het kwam me nabijer en intiemer voor dan ooit via de tv. Met het rondkomen van de cirkel kwam ook een persoonlijk Aha-moment: Ik besefte dat deze twee vrouwen, allebei enorm gedreven en wijs, nog steeds niet helemaal volmaakt zijn — misschien soms zelfs verre daarvan.. Wat valt er als mens dan verder te delen dan volmaakte onvolmaaktheid? Waarom zou ik voor mezelf volmaaktheid blijven eisen?